انواع دانه‌های روغنی و روش‌های استخراج روغن | راهنمای کامل و کاربردی

دانه‌های روغنی از مهم‌ترین منابع تأمین روغن‌های گیاهی در جهان هستند و نقش بسزایی در تغذیه، سلامت انسان و صنایع مختلف ایفا می‌کنند. در ایران نیز کشت و فرآوری دانه‌های روغنی یکی از محورهای اصلی توسعه کشاورزی و خودکفایی در تأمین روغن به شمار می‌رود. در این مقاله، با مهم‌ترین انواع دانه‌های روغنی و روش‌های متداول استخراج روغن از آن‌ها آشنا می‌شویم.

دانه‌ های روغنی چیست؟

دانه های روغنی به بذر گیاهانی گفته می‌شود که دارای درصد بالایی از چربی‌های گیاهی مفید هستند. این دانه‌ها پس از فرآوری، منبع اصلی تولید روغن خوراکی و صنعتی محسوب می‌شوند. علاوه بر استخراج روغن، تفاله و کنجاله حاصل از آن‌ها نیز در صنعت دام و طیور به‌عنوان منبع پروتئین گیاهی کاربرد گسترده‌ای دارد.

در هلدینگ مدلل، فرآوری و بهره‌برداری از دانه‌های روغنی بخشی از زنجیره ارزش صنایع وابسته محسوب می‌شود. برای آشنایی بیشتر با کسب‌وکارهای وابسته و نقش آن‌ها در توسعه تولید و فرآوری محصولات، می‌توانید به صفحه کسب‌وکارهای وابسته مدلل مراجعه کنید.

انواع دانه‌های روغنی پرمصرف

دانه سویا

سویا از پرمصرف‌ترین دانه‌های روغنی در جهان است. روغن سویا سرشار از اسیدهای چرب غیراشباع و فاقد کلسترول بوده و در صنایع غذایی و تولید روغن‌های نباتی کاربرد فراوان دارد.

دانه کلزا (کانولا)

کلزا به دلیل میزان بالای روغن و مقاومت در برابر سرما یکی از محصولات استراتژیک در ایران محسوب می‌شود. روغن کلزا دارای طعم ملایم و ارزش تغذیه‌ای بالا است و در پخت‌وپز و سالادها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دانه آفتابگردان

دانه آفتابگردان از منابع غنی ویتامین E و اسیدهای چرب مفید است. روغن آفتابگردان به دلیل شفافیت و پایداری بالا در حرارت، از پرکاربردترین روغن‌ها در صنایع غذایی به شمار می‌رود.

دانه کنجد

کنجد یکی از قدیمی‌ترین دانه‌های روغنی است که در ایران نیز کشت می‌شود. روغن کنجد به دلیل مقاومت بالا در برابر حرارت و خواص آنتی‌اکسیدانی، برای سرخ‌کردنی و مصارف دارویی بسیار مناسب است.

دانه کتان و سایر دانه‌ها

دانه کتان، گلرنگ، بادام، فندق و گردو نیز از منابع باارزش روغن‌های گیاهی‌اند که به‌صورت محدودتر در صنایع غذایی، آرایشی و دارویی استفاده می‌شوند.

روش‌های استخراج روغن از دانه‌های روغنی

روش فشردن سرد (Cold Press)

در این روش، روغن بدون استفاده از حرارت یا مواد شیمیایی استخراج می‌شود. به همین دلیل، خواص طبیعی و ویتامین‌های موجود در دانه‌ها حفظ می‌گردد. روغن‌های حاصل از این روش معمولاً گران‌تر اما باکیفیت‌تر هستند.

روش فشردن گرم (Hot Press)

در این شیوه، دانه‌ها پیش از فشرده شدن حرارت می‌بینند تا بازده استخراج افزایش یابد. هرچند بخشی از ترکیبات مفید کاهش می‌یابد، اما حجم روغن تولیدی بیشتر است.

استخراج با حلال (Solvent Extraction)

در صنایع بزرگ، برای استخراج حداکثری روغن از دانه‌ها از حلال‌هایی مانند هگزان استفاده می‌شود. پس از جداسازی روغن، حلال تبخیر شده و روغن خام برای تصفیه ارسال می‌شود.

جمع‌بندی

دانه‌های روغنی نقشی کلیدی در تامین نیاز غذایی و صنعتی کشور دارند. شناخت ویژگی‌های هر دانه و انتخاب روش مناسب استخراج روغن، تاثیر مستقیم بر کیفیت محصول نهایی دارد. توسعه کشت دانه‌های روغنی و استفاده از فناوری‌های نوین روغن‌کشی می‌تواند گامی مهم در مسیر خودکفایی و ارتقای سلامت جامعه باشد.